کلیشه و تکرار در اوتیسم
معنای لغوی و اصطلاحی
کلیشه یک واژهی فرانسوی است که در اصطلاح به نوشته یا تصویری گفته میشود که روی چوب یا فلز حک شود.
گفته میشود واژهی کلیشه از صدای چاپ به روش میخکوبی گرفته شده است؛ یک صدای تکراری و آزاردهنده.
کلیشه بعدها هم ردیف با تکراری دانسته شد.
کلیشه در اوتیسم
کلیشه یا رفتارهای تکراری و محدود یکی از نشانههای مهم برای تشخیص اوتیسم است.
کلیشه به رفتارهایی اطلاق میشود که تکراری؛ ثابت در موقعیتهای مختلف و معمولاً بدون کارکرد هستند.
کودکان مبتلا به اوتیسم معمولاً وقتی به کلیشه و رفتارهای تکراری پناه میبرند که دچار آشفتگی و اضطراب شده باشند؛ انجام حرکات تکراری و کلیشه باعث آرامش و در مواردی لذت کودک مبتلا به اوتیسم میشود.
ممکن است بگویید خب اینکه بد نیست؛ بگذارید کودک آرامش خود را هر طور که میخواهد به دست بیاورد!
اما مشکل اینجاست که وقتی کودک درگیر کلیشه است؛ اصطلاحاً در خود فرو میرود و توجهش نسبت به محیط را از دست میدهد.
کلیشه میتواند برای موارد آموزشی که کودک باید آنها را فرا بگیرد؛ اخلال ایجاد کند.
به عبارتی وقتی کودک در گیر کلیشه است؛ نمیتوان به او آموزش داد.
انواع کلیشه و رفتارهای تکراری
کلیشه انواع مختلفی دارد و هر کدام از کودکان مبتلا به اوتیسم میتوانند درگیر یک یا چند مورد از آنها باشد.
کلیشهها میتوانند یکی از موارد زیر باشد
۱ – تکان دادن دستها به صورت بال بال زدن
۲ – چرخیدن به دور خود
۳ – تکان دادن و چرخاندن اشیا در نزدیک چشم خود
۴ – نگاه کردن به اشیا از نزدیک
۵ – پر و خالی کردن اشیا
۶ – باز و بستن اشیا
۷ – لمس کردن سطوح مختلف
گاهی کلیشه ها رفتارهای خطرناکی مثل ضربه زدن به سر هستند که باید به سرعت کنترول شوند.
البته باید بگویم که گاهی پیش میاید که کودک یا بزرگسال مبتلا به اوتیسم کلمات یا جملاتی را مدام تکرار میکند؛ آن کلمات و جملات ظاهراً بی معنی هستند و یا در موقعیتهایی استفاده میشود که کاربردی ندارد.
این جملات و کلمات که اصطلاحاً برای این افراد به صورت کلیشه در آمده؛ میتواند بخشی از یک شعر یا یک دیالوگ از یک فیلم و … باشد.
به عنوان مثال در کتاب سیر تا پیار اوتیسم یک نمونه از کلیشه به این صورت بیان شده،
یک کودک مبتلا به اوتیسم دیالوگهایی از فیلم مختارنامه را مدام تکرار میکند و شمشیر بازی میکند و سعی میکند مثل شخصیتهای فیلم صحبت کند، این موضوع تا مدتها بعد از پخش فیلم مختار همچنان برای آن کودک ادامه دارد، زیرا این حرکات و دیالوگها برای آن کودک به صورت کلیشه در آمده است.
رفتارهای تکراری و کلیشه در بین همهی افراد مبتلا به اوتیسم با هر میزان بهرهی هوشی دیده میشود.
علت رفتارهای تکراری و کلیشه
علت رفتارهای تکراری و کلیشه ها در افراد مبتلا به اوتیسم هنوز به درستی شناخته نشده است.
اما نظریههایی در این زمینه وجود دارد، نظریههایی مثل نظریهی یادگیری و نظریهی رشد که تلاش کردهاند این رفتارهای تکراری و کلیشه ها را تبیین کنند و دلایلی هم ارائه دادهاند.
دلایلی مثل ضعف در سیستم اعصاب مرکزی و نقص در کارکرد اجتماعی.
برخی هم معتقدند کلیشه در رفتار فرد زمانی به وجود میآید که محرکی در محیط وجود نداشته باشد و فرد با انجام حرکات تکراری و کلیشه میخواهد جذابیتهای بصری؛شنیداری و لامسه را برای خود ایجاد کند.
چگونه میتوان کلیشه ها را در افراد مبتلا به اوتیسم کنترول کرد؟
مدیریت و کنترول کلیشه ها در افراد اوتیسم به دو صورت انجام میشود که در ادامه توضیح داده خواهد شد.
۱ – دارو درمانی
در این روش پزشک متخصص برای مهار کردن کلیشهها و رفتارهای تکراری اقدام به تجویز دارو میکند.
۲ – مدیریت رفتار
در این روش والدین یا مراقب کودک با مدیریت کردن رفتار فرد او را از کلیشه ها و رفتارهای تکراری دور میکنند.
موارد پیشنهادی ما برای مدیریت رفتار و کاهش کلیشه ها
۱ – ماساژ دادن
۲ – استفاده از موسیقیهای آرامش بخش
۳ – ارائهی محرکهایی به کودک به صورت ناپیوسته
۴ – در گیر کردن فرد در کارهای اجتماعی مثل کمک به مربی
۵ – ارائه آموزشهای خود تنظیمی رفتاری و هیجانی
توجه داشته باشید که وقتی کودک درگیر کلیشه باشد نمیتوان به او آموزش داد، اما در مواردی برخورد خیلی قاطع هم برای توقف کلیشه نتیجهبخش نخواهد بود؛ بنا براین میتوانید برای شروع آموزش تنها سعی کنید که توجه او را به خود جلب کنید.
مثلاً اگر کودک در حال دویدن یا راه رفتن است؛ شما هم این کار او را تقلید کنید؛ دنبالش بدوید و یک بازی تعقیب و گریز طراحی کنید و کاری کنید که خودتان و فرزندتان از بودن در کنار هم لذت ببرید.
به کودکتان کمک کنید رفتارهای تکراری و کلیشه های او را گسترش دهید و برای هر کدام از فعالیتهایش یک هدف آموزشی و درمانی در نظر بگیرید.