متخصصان اوتیسم را به عموماً به رنگین کمان تشبیه می کنند، همانطور که در رنگین کمان بین انواع رنگ های مورد مشاهده مرز مشخصی نیست، به این معنی که رنگی به طور ناگهانی قطع و به دنبال آن رنگ دیگری ظهور نمی کند، بلکه هر رنگی به طور بیوسته و تدریجاً آغاز می شود. اختلال اوتیسم هم چیزی شبیه به طیف رنگین کمان است و مرز مشخص و برجسته ایی بین انواع اختلال های آن نیست.
امروزه واژه ی طیف به خاطر تأکید آن بر دامنه ی وسیعی از ویژگی های افرابا اختلال اوتیسم، بسیار جا افتاده شده است و به طور معمول در اغلب تعریف های اوتیسم استفاده می شود.
با توجه به تعقییرات و اصلاحات گوناگونی که در طی مطالعه ی اختلال اوتیسم صورت گرفته، همواره درک و برداشت های گوناگونی از این اختلال و اختلال های مربوط به آن در اذهان وجود دارد. اما در چهارمین راهنمای تشخیصی و آماری اختلال های روانی، همه ی آن ها زیر چتر عبارتی به نام اختلال های فراگیر رشدی {pdd} معرفی شده و شامل گستره ای از می شوند که عبارت است از
۱- اوتیسم
۲- اختلال از هم باشیدگی دوران کودکی
۳- اختلال رت
۴- اختلال فراگیر رشدی تصریح نشده
همه ی این اختلال ها به عنوان اختلال های جدی و ثابت در مهارت های مربوط به تعاملات اجتماعی و مهچنین رفتارهای مشخص در رفتارهای ارتباطی یا غالبی، علاقه مندی ها و سرگرمی ها توصیف می شوند.
در کودکان با اختلال اوتیسم، اختلال به تدریج شروع و بیشرفت می کند. در حالی که کودکان با اختلال های دیگر در این طبقه ممکن است ابتدا رشد کاملاً بهنجار داشته باشند و بعد به لحاظ رشدی بسرفت کنند.
در این قسمت هر کدام از این اختلالات توضیح داده می شود و نشانه های بالینی آن نیز بیان می شود.
۱- اختلال اوتیسم
اختلال اوتیسم یک اختلال عصبی است که بر کم وکیف ارتباطاطات کلامی، غیر کلامی و نیز تعاملات اجتماعی آن ها تأثیر می گذارد و معمولاً قبل از سه سالگی رخ می دهد و عملکرد آموزش کودک را در همه ی زمینه ها متأثر می سازد.
با توجه به برسی های وسیعی که در زمینه ی اوتیسم انجام شده است، هنوز علت شناخته شده ی دقیق برای آن وجود ندارد. اوتیسم یک علت خاص ندارد بلکه گروهی از عوامل از جمله عوامل زینه ی زیستی،مشکلات ژنتیکی همراه با نقایص عصب شناختی و عوامل خطرزای محیطی علت یا علت های اوتیسم باشند.
ملاک های تشخیصی اختلال اوتیسم بر اساس راهنمای تشخیصی و آماری اختلال های روانی
فرد باید مجموعه ای از شش یا بیش از شش مورد از موارد ۱و ۲ و ۳ را به همراه خداقل دو مورد از ۱ و یک مورد از ۲ و ۳ را داشته باشد.
۱- اختلال کیفی در تعامل اجتماعی که حواقل با دو مورد از موارد زیر نمایش داده می شود. )
* اختلال جدی و آشکار در رفتارهای غیر کلامی چندگانه. مانند ارتباط با نگاه، بیان چهره ایی، اطوار و حرکات بیانگر بدنی برای تنظیم تعاملات اجتماعی
* ناتوانی در ایجاد روابط با همسالان متناسب با سطح رشد.
* فقدان تلاش خود انگیخته برای سهیم شدن در خوشی ها، سرگرمی ها یا علایق دیگران. به عنوان مثال چیزهای مورد علاقه ی خود را نشان نمی دهد، آن ها را نزد دیگران نمی آورد و به آن ها اشاره نمی کند.
* فقدان واکنش هیجانی و اجتماعی متقابل
۲- اختلال های کیفی در ارتباط، که حداقل با یکی از موارد زیر نمایان می شود.
* تأخیر یا فقدان کامل رشد زبان محاوره ایی { که با تلاش برای جبران از طریق جایگزین ارتباطی مانند حرکات بیانگر یا لال بازی همراه نیست.
* اختلال قابل ملاحظه در توانایی شروع مکالمه با دیگران و حفظ تداوم آن.
* استفاده ی کلیشه ای و تکراری زبان و زبان مخصوص به خود
* فقدان بازی های متنوع نمادین خود انگیخته و بازی اجتماعی تقلیدی متناسب با سطح رشد.
۳- الگوهای رفتاری، علایق و فعالیت های کلیشه ایی، تکراری و محدود که با حداقل یکی از موارد زیر نمایان می شود.
* اشتغال ذهنی افراطی به یک یا بیش از یک الگوی کلیشه ایی و محدود که از لحاظ شدت و تمرکز نابهنجار است.
* بیروی یا چسبندگی به ظاهر انعطاف نابذیر به برخی تشریفات یا عادات غیر مفید.
* ادا اطوار حرکتی کلیشه ایی یا تکراری { مانند حرکت دادن انگشتان یا حرکات بیچیده بدن}
* اشتغال فکری مداوم به بخش هایی از اشیا
* تأخیر یا کارکرد نابهنجار حداقل در یکی از زمینه های زیر در قبل از سن سه سالگی
۱- تعاملات اجتماعی
۲- استفاده از زبان و گفتار در ارتباطات اجتماعی
۳- بازی های نمادین یا تخیلی
این اختلال{ اوتیسم} با اختلال رت و اختلال از هم باشیدگی دوران کودکی توجیه نمی شود.
اختلال از هم باشیدگی دوران کودکی
این اختلال در دوران کودکی وضعیت نادری است که در آن کودک بعد از طی فرایند رشد طبیعی { تقرباً تا زیر سه سالگی} دچار بسرفت می شود. این بسرفت به طور ناگهانی، سریع و شدید بین سن دو تا ده سالگی اتفاق می افتد. کودکان مبتلا به این اختلال از تعاملات اجتماعی و ارتباطات کلامی کناره گیری می کنند،
توانایی های اکتسابی اولیه شان از بین می رود. فاقد رفتارهای سازشی هستندو همچنین کنترول ضعیفی بر اندام های حرکتی دارند. این بسرفت تقرباً یک الی دو ماه به طول می انجامد. در این فرایند کودکان بسیار مضطرب می شوند و قابل کنترول نیستند و ممکن است با سایر بیماری های عصب شناختی مثل مشکلات تشنج و اختلال های متابولیک گوناگون همراه باشند. بس از طی این دوره کودک مشکوک به عقب مانده ی ذهنی در حد متوسط به نظر می رسد.
علت این اختلال دقیقاً معلوم نیست، ولی یافته های بژوهشی اخیر نابهنجاری های مغزی و تشنج را دلیل احتمالی این اختلال گزارش کرده اند. به هر حال تبین هایی که برای اوتیسم به کار می رود متفاوت از این اختلال می باشد.
ملاک های تشخیصی اختلال از هم باشیدگی دوران کودکی بر مبنای انجمن روانبزشکی آمریکا
۱- رشد ظاهراً طبیعی تا اواخر دو سالگی که همراه با ار تباطات کلامی و غیر کلامی، روابط اجتماعی، بازی و رفتار سازی متناسب با سن بدیدار می شود.
۲- از دست دادن علامت های مهم بالینی و مهارت های اکتسابی {قبل از ده سالگی} حداقل دو مورد از موارد زیر
* زبان بیانی یا دریافتی
* مهارت های اجتماعی یا رفتارهای سازشی
* کنترول ادرار و مدفوع
* مهارت های حرکتی
۳- ناهنجاری های کارکردی حداقل در دو مورد از موارد زیر
* تخریب کیفی در تعاملات اجتماعی{ به طور مثال نقص در رفتارهای غیر کلامیف ناتوانی در گسترش روابط و فقدان تعامل عاطفی و اجتماعی دو طرفه}
* تخرییب کیفی در ارتباط{ به طور مثال تأخیر یا فقدان زبان گفتاری، ناتوانی در شروع و ادامه ی مکالمهداشتن زبان قالبی و کلیشه ایی و تکراری، ناتوانی در انجام بازی های متنوع و خلاقانه
* داشتن الگوهای رفتاری، سرگرمی ها و بازی های تکراری، کلیشه ایی و محدود مثل نشان دادن حرکات و ادا اطوار کلیشه ایی
متأسفانه در این اختلال امکان درمان و بهبودی بسیار اندک و تعقییر وضعیت ناممکن است. اما به علت شباهت و علائم مشترک با اختلال اوتیسم و از هم گسیختگی اهداف درمانی تا حدودی یکسان می باشد.
اختلال رت
سنروم رت اختلال عصبی بیشرونده ای است که در آن فرایند طبیعی مغز بعد از مدتی کوتاه تخریب می شود. سندروم رت نخستین بار در سال ۱۹۶۶ توسط بزشکی به نام آندرس رت معرفی شد. ایشان با برسی ۲۲ بیمار دختر متوجه علائم و نشانه های بالینی مشترک از جمله مشکلات زبانی، تنفسی ،ناهماهنگی حرکتی، کنش بریشی و نابهنجاری های امواج مغزی و… در بین آن ها شد. همچنین ایشان متوجه شدند که همه ی این بیماران برای مدتی{ تقرباً ۵ یا ۶ ماه} دارای رنو رشد طبیعی هستند، ولی بعد از آن به تدریج دچار تخریب رشدی می شوند.
اگرچه این اختلال در فالب اختلال های فراگیر رشد مطرح می شود اما لزوماً شبیه به اوتیسم نیست. اختلال رت منحصراً در دختران دیده می شود و معمولاً تا بعد از ۵ یا ۶ ماهگی تشخیص داده نمی شود. اما بعد از آن در فاصله ی بین شش تا هجده ماهگی و تا قبل از سه سااگی رفته رفته نشانه های اختلال بدیدار می شود.
محققان گزارش کرده اند اختلال رت از طریق جهش ژنی بر روی کروموزوم ایکس در دختران ایجاد می شود و بسران عقب مانده ی ذهنی احتمالاً حامل این ژن هستند اما فاقد رفتارهایی شبیه به رت می باشند.
معیارهای تشخیص اختلال رت براساس انجمن روانبزشکی آمریکا
۱- تمام موارد زیر
* رشد ظاهراً بهنجار در دوره ی بیش از تولد و بلافاصله بعد از تولد
* رشد و تحول ظاهراض بهنجار روانی_حرکتی در طی ۵ ماه اول بس از تولد
* اندازه ی طبیعی دور سر به هنگام تولد
۲- بدیدار شدن همه ی نشانه های زیر بس از یک دوره رشد طبیعی و بهنجار
* بسرفت سریع رشد سر بین ماه های ۵ تا ۴۸ ماهگی
* بسرفت سریع مهارت های حرکتی
* بی میلی به هر گونه روابط اجتماعی از لحظه ی شروع بیماری
* ضعف در هماهنگی حرکتی و نابختگی در راه رفتن
* نقص جدی در رشد زبان بیانی
اغلب برنامه ها و روش های درمانی برای افراد با اختلال رت مبتنی بر روش های کار درمانی جسمی و ذهنی برای مهار و کاهش مشکلات حسی حرکتی در آن هاست. در زمینه ی در مان مشکلات رفتاری، ارتباطی و هیجانی معمولاً از برنامه های درمانی متعارف برای سایر اختلال های طیف اوتیسم استفاده می شود.
اختلال اوتیسم{ تبیین، ارزیابی، تشخیص و درمان}
دکتر سعید رضایی
